მსოფლიო

Webp.net-compress-image


2018 წლის 30 ოქტომბრიდან 3 ნოემბრის ჩათვლით თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიამ, ქართული ხალხური სიმღერის საერთაშორისო ცენტრმა და საქართველოს ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრმა თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის  სამინისტროს ფინანსური მხარდაჭერით, საქართველოს პრეზიდენტის გიორგი მარგველაშვილის პატრონატით ტრადიციული მრავალხმიანობის მე-9 საერთაშორისო სიმპოზიუმი გამართა.

Read More



ამ განყოფილებაში დაინტერესებული მკითხველი გაეცნობა ცოტაოდენ ინფორმაციას ტრადიციული ვოკალური მრავალხმიანობისადმი მიძღვნილი კონფერენციების, სემინარებისა და სიმპოზიუმების შესახებ. ცხადია, ჩატარებულ ურიცხვ ეთნომუსიკოლოგიურ კონფერენციებზე უამრავი მოხსენება მოგროვდა, რომელიც განიხილავდა ტრადიცული მრავალხმიანობის სხვადასხვა ასპექტს, მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენ მხოლოდ იმ სამეცნიერო შეხვედრებს შევეხებით, რომელნიც მთლიანად ტრადიციულ მრავალხმიანობას მიეძღვნა. ყველა ქვემოთ განხილული სამეცნიერო შეხვედრა საერთაშორისო გახლდათ.

როგორც ვიცით, ტრადიციული მრავალხმიანობისადმი მიძღვნილი კონფერენციების, სემინარებისა და სიმპოზიუმების ჩატარება 1960-იანი წლებიდან დაიწყო, 1980-იანი წლებიდან მოყოლებული და მას შემდეგ მათ მეტად ფართო გავრცელება ჰპოვეს. ამ სტატიაში შევეხებით მხოლოდ კონფერენციების სახელწოდებებს, მათი ჩატარების ადგილებს, დროს, საორგანიზაცო ჯგუფებს, მონაწილეთა სახელებს და მათი მოხსენებების სათაურებს. ზოგიერთი კონფერენციისა და სიმპოზიუმის მასალა მხოლოდ მოკლე, ზოგი უფრო ვრცელი (2-4 გვერდამდე) აბსტრაქტის სახით გამოიცა, ნაწილი კი მთლიანად დაიბეჭდა (ერთ ან მეტ ენაზე).

როგორც ჩვენთვისაა ცნობილი, ამგვარი შეხვედრებიდან მხოლოდ ერთი ჩატარდა აფრიკაში (სიმბოლური, ყველაზე პირველი – 1966 წელს), კიდევ ერთი კი – სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში (2002 წელს). ამ კონფერენციების, სემინარებისა და სიმპოზიუმების უმრავლესობა ევროპაში შედგა. ტრადიცული მრავალხმიანობისადმი მიძღვნილი მსგავსი სამეცნიერო შეხვედრა არ ჩატარებულა არც ჩრდილო და სამხრეთ ამერიკაში და არც ავსტრალიაში. სამეცნიერო შეხვედრები მოცემულ სტატიაში ქრონოლოგიურად არის განხილული.



თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიამ, ქართული ხალხური სიმღერის საერთაშორისო ცენტრმა და საქართველოს ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრმა 2016 წლის 26 – 30 სექტემბერს თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროსა და შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ფინანსური მხარდაჭერით, საქართველოს პრეზიდენტის გიორგი მარგველაშვილის პატრონატით ტრადიციული მრავალხმიანობის VIII საერთაშორისო სიმპოზიუმი გამართა.

მერვე სიმპოზიუმში მონაწილეობდა 49 მეცნიერი მსოფლიოს ხუთივე კონტინენტის 22 ქვეყნიდან, ამათგან 15 მეცნიერი საქართველოდან. სიმპოზიუმის სამეცნიერო სესიებს განსაკუთრებული ხიბლი შეძინა ხალხური მრავალხმიანობის კონცერტები, რომლებიც საქართველოს სახელმწიფო ოპერის თეატრის დიდ დარბაზში, რუსთაველის თეატრისა და კონსერვატორიის მცირე დარბაზებში გაიმართა. მათში მონაწილეობდნენ ქართული მრავალხმიანობის ქართველი და უცხოელი შემსრულებლები, ოჯახური ანსამბლები, აგრეთვე, სარდინიული ანსამბლი CONCORDU LUSSURZESU.

სომპოზიუმზე წარმოდგენილი იქნა რენატო მორელის (იტალია) ორი ფილმი – წმინდა ხმები: კონკორდუს მომღერალი ორი თაობა ვნების კვირაში (სარდინია) და მრავალაჟამიერი: მოგზაურობა სიმღერით სვანეთში ფილფანის ოჯახთან და მელბურნის ქართულ გუნდთან ერთად და ჰუგო ზემპისა (საფრანგეთი) და ნონა ლომიძის (ავსტრია/საქართველო) ფილმი – სუფრული სიმღერები კახეთში.

 



 

2016 წლის 4-7 ივლისს, სინგაპურში გაიმართა ICTM-ის მრავალხმიანი მუსიკის ჯგუფის მე-4 სიმპოზიუმი. 

საპროგრამო კომიტეტი წევრები: არდიან აჰმედაია (ავსტრია), საერთაშორისო თავჯდომარე: ლარი ფრანსის ჰილარიანი (სინგაპური), იგნაციო მაკიარელა (იტალია), ჟანა პარტლასი (ესტონეთი)

Read More

Paul Klee "Polyphony"


მრავალხმიანობას, როგორც წესი, განსაზღვრავენ, როგორც ისეთი ტიპის მუსიკას, სადაცერთდროულად ისმის ერთზე მეტი სიმაღლისბგერა. მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადად ვეთანხმები მრავალხმიანობის აღნიშნულგანსაზღვრებას, მიმაჩნია, რომ იგი ძალიან ცალმხრივია და არ ითვალისწინებს ვოკალური მრავალხმიანობისათვის უაღრესად მნიშვნელოვან სოციალურ ფაქტორს. ჩემი ღრმა რწმენით, ვოკალური მრავალხმიანობის ფენომენში გარკვევისათვის აუცილებელია გამოვყოთ ორი ძირითადი ფაქტორი, რომლებიც ამ მოვლენის არსს ასახავენ. ესენია სოციალური და მუსიკალური ფაქტორები. მრავალხმიანობა შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კულტურაში როგორც ერთიანი მოვლენა (ანუ მოვლენა, რომელიც ორივე –სოციალურ და მუსიკალურ ფაქტორებს მოიცავს), მაგრამ მრავალხმიანობა ასევე შეიძლება იყოს წარმოდგენილი კულტურაში მხოლოდ სოციალური, ან მხოლოდ მუსიკალური ფაქტორის საშუალებით. სოციალური მრავალხმიანობა გულისხმობს ადამიანთა ჯგუფის მიერ აქტიურ მუსიკალურ ურთიერთობას. მუსიკალური მრავალხმიანობა გულისხმობს ისეთი ტიპის მუსიკას, რომელშიც ერთდროულად ჟღერს ერთზე მეტი სიმაღლის ბგერა. აშკარაა, რომ მრავალხმიანობის განსაზღვრის ზემოთ ნახსენები ტრადიციული ფორმულირება ეყრდნობა მხოლოდ მუსიკალურ ფაქტორს და საერთოდ არ ითვალისწინებსსოციალურ ფაქტორს. სოციალური და მუსიკალური ფაქტორები ყოველთვის არ თანაარსებობენ კონკრეტულ კულტურებში. მაგალითად, უნისონური (ან ოქტავური) სიმღერის ფენომენი სოციალურად მრავალხმიანობაა (რადგანაც საქმე გვაქვს ჯგუფურ მუზიცირებასთან), მაგრამ მუსიკალურად ეს არის ერთხმიანობა (რადგან განხვავებული სიმაღლის ბგერების შერწყმასთან არა გვაქვს საქმე). 

Read More



მრავალხმიანობა ოკეანიაში
წყნარ ოკეანეს თითქმის პლანეტის ნახევარი უკავია. ის მდიდარი მრავალმხიანი ვოკალური ტრადიციების მხარეა. მარიუს შნაიდერი 1934-35 წლებში გამოცემულ მრავალხმიანობის ისტორიაში, მოგვიანებით კი ალან ლომაქსი 1968 წელს გამოსულ “ხალხური სიმღერისა და კულტურის სტილებში“ ოკეანიის კუნძულებს (განსაკუთრებით პოლინეზიასა და მელანეზიას) აერთიანებენ მრავალხმიანობის სამ ყველაზე მნიშვნელოვან რეგიონთა შორის (აფრიკაში სუბ-საჰარას რეგიონსა და ევროპასთან ერთად). პოლინეზია მე-18 საუკუნის ევროპამ კულტურული შოკი განიცადა, როდესაც აღმოაჩინა, რომ კარგად ორგანიზებული მრავალხმიანი სიმღერა შესაძლებელია არსებობდეს ცივლიზაციისაგან მოშორებითაც, პოლინეზიაში. წყნარი ოკეანის კუნძულებთან პირველი შეხვედრისას ევროპელმა მოგზაურებმა პოლინეზიელების ვოკალური მრავალხმიანი მღერისადმი ძლიერი ლტოლვა დააფიქსირეს. პოლინეზიის კუნძულების მკვიდრთა კულტურაში მრავალხმიანობის დამადასტურებელი არაერთი მაგალითის არსებობის მიუხედავად ევროპელ პროფესიონალები მაინც არ ჩქარობდნენ მის აღიარებას. აი, იმ დროის ევროპელი მუსიკის ექსპერტების სიტყვები: “სრულებით წარმოუდგენელი და დაუჯერებელია, რომ არაცივილიზებულმა ხალხმა შემთხვევით შესძლოს მუსიკის ხელოვნებაში სრულყოფის მიღწევა, რადგანაც ვთვლით, რომ ეს შეუძლებელია ანალიზის, სისტემისა და მუსიკის თეორიის დახმარების გარეშე. ასეთი რამ ფაქტიურად გამორიცხულია. ამას ნამდვილად ვერ შეძლებდნენ ნახევრადბარბაროსი ხალხები, რადგანაც ეს ვერ შესძლეს ბერძნებმა და რომაელებმა მთელი მათი სამუსიკო ხელოვნების განვითარების მიუხედავად, და ეს ვერ შეძლეს ჩინელებმა, რომლებსაც მსოფლიოში ყველაზე გრძელი ცივიზაციის გზა აქვთ გავლილი”.

Read More



თნომუსიკოლოგების პუბლიკაციებში ხშირად აღინიშნება, რომ სამხრეთ ამერიკის ინდიელთა სასიმღერო ტრადიციები ბევრად უფრო მრავალხმიანია ვიდრე ჩრდილოეთ ამერიკელებისა. “მიუხედავად იმისა რომ ჩრდილო ამერიკაში აღინიშნება მრავალხმიანობის ნაკლებობა, ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკის ინდიელთა შორის ხშირად აღინიშნება რთული მრავალხმიანი სტილები.” (ნეტლი, 1961:354). ალან ლომაქსის თანახმად სამხრეთ ამერიკაში მრავალხმიანობა გავრცელებულია ანდების აღმოსავლეთ ფერდობების გასწვრივ. ლომაქსის სიტყვებით, ამ ოლქში შეიძლება შეგვხვდეს რბილი ხმოვანების სიმღერები. ასეთივე სტილის სიმღერებს ვხვდებით პერუს ტერიტორიაზე (ლომაქსი, 1985)

კ’ერო

ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო მუსიკალური ტრადიცია არის სამხრეთ ამერიკაში, რომელიც პატარა ტომს, კ’ეროს შემორჩა (დღეისათვის აქ არის მხოლოდ დაახლ. 400 ადამიანი), კ’ერო ლეგენდარულ კუსკოსთან ახლოს ცხოვრობს ანდების მთებში. ზოგიერთი თვლის, რომ კ’ერო გადარჩენილი ინკები არიან და შესაბამისად მათ ტრადიციას აგრძელებენ, თუმცა ძირითადად ითვლება, რომ კ’ეროს ტრადიციაბში კიდევ უფრო ადრეული ფენებია შემორჩენილი. ჩვენთვის მნიშვნეოვანია, რომ მათ საინტერესო და უნიკალური მრავალხმიანობის ტრადიცია აქვთ.

Read More



საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ამერიკელ ინდიელებს ერთხმიანი სასიმღერო ტრადიციები გააჩნიათ. მიუხედავად ჯგუფური მღერის ძლიერი ტრადიციისა, ინდიელთა მუსიკა მონოდიურია (სოლო, უნისონი და თავისუფალი ჰეტეროფონია).

ბრუნო ნეტლის მოკლე, მაგრამ ინფორმაციულად დატვირთულ სტატია (1961) ამ საკითხის ირგვლივ ბევრ მონაცემებს გვაძლევს და გვაიძულებს შევიცვალოთ შეხედულება ამ საკითზე. კერძოდ, მაგალითად, ჩრდილი ამერიკის ტერიტორიის ორი ოლქი – ჩრდილო-დასავლეთ სანაპირო და აღმოსავლეთ სანაპირო საკმაოდ მდიდარია ინფორმაციით ინდიელების მრავალხმიანობის შესახებ. ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროს ინდიელები (განსაკუთრებით ნუტკა და სელიშის ტომები) იცნობდნენ მრავალხმიან სიმღერას და ხშირად იყენებდნენ ბურდონულ მრავალხმიანობას. ამასთანავე, ბურდონი შეიძლება ყოფილიყო როგორც ზედა ასევე ქვედა ხმის როლში.

ჰელენ რობერტსის თანახმად, ნუტკას ტომში მამაკაცებსა და ქალებს ერთად მღერის ტრადიცია გააჩნდათ. ამ დროს მამაკაცებს მიჰყავდათ მელოდია, ქალები კი მიყვებოდნენ მათ კვარტით ან ოქტავით ზევით. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ნუტკას ტომში იცნობდნენ მრავალხმიან მღერას საკმაოდ ხანგრძლივი დროის მანძილზე. ეს საკითხები განიხილებოდა აგრეთვე 1967 წლის “ეთნომუსიკოლოგთა საუკუნის სემინარზე” იდა ჰალპერნის მიერ. 

Read More



 იაპონია (აინები)

 მრავალხმიანი მღერის ყველაზე იზოლირებული ტრადიცია მსოფლიოში არსებობს აღმოსავლეთ აზიაში — ჩრდილოეთ იაპონიასა და კურილიის კუნძულებზე მცხოვრებ აინებს შორის.

აინების ეთნიკური, ლინგვისტური და რასობრივი მიკუთვნება არაერთხელ განხილულა მეცნიერებაში. თავდაპირველად ევროპელებმა ისინი ფინელებს მიამსგავსეს. ჩრდილოეთ იაპონიაში დღეისათვის დაახლოებით 20.000 აინი ცხოვრობს (ძირითადად კუნძულ ხოკაიდოზე). მათგან დაახლოებით ას ადამიანს შეუძლია მხოლოდ დღეს აინთა ენაზე საუბარი.

აინთა ტრადიციული მრავალხმიანობა მოკლე მუსიკალური ფრაზების კანონიკურ იმიტაციაზეა დაფუძვნებული. ტანიმოტო კაზუიუკის (1965, 1975) გამოკვლევის თანახმად, აინური მუსიკის 13 სხვასხვა ჟანრიდან ყველაზე მთავარია ორი:

1) უპოპო, ესაა წრეში მჯდარი მოხუცების მიერ ნამღერი კანონური მრავალხმიანობა, დa 2) რიმზე, ესაა წრიული ცეკვა, იშვიათად ნამღერი კანონითურთ.

Read More



ობერტონული სიმღერა

ცენტრალური აზიის ერთგვარ სიმბოლოს წარმოადგენს უნიკალური მრავალხმიანი სტილი, რომელიც ცნობილია სახელწოდებით – ობერტონული სიმღერა (ანუ ყელისმიერი მღერა). შემსრულებელი ერთდროულად ორ სხვადასხვა ბგერას გამოსცემს (ბურდონულ ბანს და მსტვინავი ხმის მქონე მელოდიას).

ეს სასიმღერო სტილი შუა აზიის დიდ ტერიტორიას მოიცავს, მათ შორის არის ტუვა, მონღოლეთის დასავლეთი ნაწილი და ალტაი-საიანის მთაგრეხილი. იური შეიკინის (იაკუტსკელი ეთნომუსიკოლოგის) მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, ამ რეგიონში არსებული ობერტონული სიმღერა რამდენიმა სხვადასხვა სტილისაა.

ობერტონული მღერა შუალედურია მრავალხმიან და მონოდიურ ტრადიციებს შორის. მუსიკალური თვალსაზრისით ობერტონული სიმღერა მრავალხმიანობას მიეკუთვნება, რადგანაც აქ ორი ფუნქციონალურად განსხვავებული ხმა – ბურდონი და პენტატონიკური მელოდია ჟღერს ერთდროულად. სოციალური თვალსაზრისით ეს სტილი მრავალხმიანობას არ წარმოადგენს, რადგან სოციალური ფაქტორის მიხედვით მრავალხმიანობაში აუცილებელია იყოს რამდენიმე ადამიანის ურთიერთობა. ობერტონული სიმღერის მიმართ ინტერესი ძალზე დიდია მსოფლიოში, და დღეს დასავლეთის ბევრი შემსრულებელი სწავლობს ბგერისწარმოების ამ უნიკალურ ტექნიკას.

Read More