მრავალხმიანობის კერები

4swiss-folk_6423


შვეიცარია ცენტრალური ევროპის მეორე უნიშვნელოვანესი მრავალხმიანი ქვეყანაა. ევროპულ კლასიკურ ჰარმონიასა და იოდლზე დამყარებული მრავალხმიანი საგუნდო სიმღერით, შვეიცარიის მრავალი რაიონი (განსაკუთრებით შვეიცარიის გერმანული ოლქები), უახლოვდება ავსტრიულ მრავალხმიანობას. შვეიცარიის გერმანული ნაწილი ყველაზე მრავალხმიანია, ცნობილია იოდლისა და ტრადიციული მრავალხმიანობის სხვადასხვა რეგიონალური სტილებითა და სიმღერის ფესტივალების ისტორიით, რომელთაგან პირველი 1825 წელს ჩატარდა.

სავარაუდოდ, იოდლით სიმღერის ყველაზე არქაული სტილი დღემდე შენარჩუნებულია მუოტატალის რეგიონში, სადაც ის ცოცხალია სულ რამოდენიმე ოჯახში (სახელწოდებით “ჯუუზ”, ჯუუზლი”). შვეიცარიის იტალიურ ნაწილში წარმოდგენილია პარალელური ტერციების მრავალხმიანობა, რომელიც ფართოდაა გავრცელებული მთელს ალპიურ ზონაში. მონაცემების თანახმად, შვეიცარიის ფრანგული ზონა ყველაზე მონოდიურია ქვეყანაში და ცოტათი თუ განსხვავდება უშუალოდ ფრანგული ტრადიციული მუსიკისაგან.

შვეიცარიული მრავალხმიანი იოდლის მაგალითი  



ავსტრია მრავალხმიანობის გავრცელების ერთ-ერთი უმთავრესი ქვეყანაა ცენტრალურ ევროპაში. ავსტრიული ხალხური მუსიკა გამოკვეთილად დიატონურია. ტიროლური იოდლი არაა უნიკალური ტრადიცია, მაგრამ, ალბათ ევროპის ცენტრში არსებობის გამო ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილია მსოფლიოში. ისიც უნდა ითქვას, რომ ყველამ არ იცის, რომ იოდლი უპირველეს ყოვლისა დაკავშირებულია ალპების რეგიონის მრავალხმიან სასიმღერო ტრადიციასთან (ის ერთ-ერთი ხმაა მრავალხმიანობაში). ზალცბურგი – მოცარტის დაბადების ადგილი, ავსტრიის მთიანი რეგიონის ნაწილს წარმოადგენს და ისევე როგორც ზალცკაერგუტი და ახლომდებარე ტბები – ეს მიდამოები მრავალხმიანი სასიმღერო ტრადიციებითა და იოდლის ხელოვნებით არის გამორჩეული.

ავსტრიელი ეთნომუსიკოლოგის (ამჟამად ცხოვრობს ავსტრალიაში) ფლორიან მესნერის აზრით, ალპური მრავალხამინობის საინტერესო სტილი იკვეთება კორინთიაში – სამხრეთ ავსტრიაში. 5-ხმიანი მამაკაცთა სიმღერები ჯერ კიდევ შემონახულია ამ მიდამოებში, თუმცა ორიგინალური მრავალხმიანი ჰექსაქორდული სტილი შეიცვალა მე-19 საუკუნის კლასიკური ჰარმონიის სტილმა. ქალთა რეპერტუარში არსებობს სამხმიანი სიმღერები, ხოლო შერეულ გუნდებში ოთხი და ხუთხხმიანი სიმღერის საშემსრულებლო სტილიც გვხვდება.

Read More



მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიის ტრადიციული მრავალხმიანობა არ არის კარგად წარმოდგენილი ისტორიულ წყაროებში, ერთად სიმღერა გერმანული ტრადიციული კულტურის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია. ფოლკლორულ მუსიკაში მსმენელების უმრავლესობა აგრეთვე მონაწილეობენ შესრულებაში. ისინი მღერიან, ღიღინებენ, ცეკვავენ, და საერთოდ აქტიურ მონაწილეობას იღებენ საერთო მხიარულებაში და ხმოვანებაში.

არსებობს რამდენიმე არაპირდაპირი მინიშნება შუა საუკუნეების გერმანული მრავალხმიანობის თაობაზე. ერთ-ერთის მიხედვით ზალცბურგელი ბერი ჰერმანი მე-14 საუკუნის მეორე ნახევარში ქმნიდა ბურდონული მრავალხმიანობის რამდენიმე ნიმუშს, რითაც ცდილობდა ხალხურ ტრადიციაზე დაყრდნობით ახალი სტილის შექმნას.

არსებობს სხვა შემთხვევაც: კომპოზიტორი ოლვალდ ფონ ვოლკენშტეინ

Read More



პოლონეთი

ჩვენთვის მისაწვდომი მასალების თანახმად, პოლონური ტრადიციული მრავალხმიანობის გავრცელების მთავარი რეგიონია ქვეყნის მთიანი სამხრეთი ნაწილი. იქ იყო დაფიქსირებული ორხმიანობა პარალელური ტერციებითა და კვინტებით, ლიდიური კილოს ელემენტებით. კარპატებში ნაპოვნია მრავალხმიანი სიმღერები, “სადაც ერთი შემსრულებელი იწყებს სიმღერას, დანარჩენები აგრძელებენ, ხოლო ნაწილი კი უმღერის მელოდიას ქვედა ხმას”.

დალიგის მიხედვით, აქ გავრცელებულია ჰეტეროფონური ორხმიანობა, სადაც თითოეული ხმა ჯგუფურად სრულდება. ხმების რაოდენობა შესაძლებელია სამიც იყოს. ევროპული პროფესიული მუსიკის გავლენა მძლავრად აქაც იგრძნობა პარალელურ ტერციების სიმრავლეში და ე.წ. კლასიკური მუსიკისათვის დამახასიათებელი “შემავალი ტონის” არსებობაში.

Read More



ინგლისი

ბოლო 100 წლის მანძილზე ინგლისში არსებულ სასიმღერო სტილებზე დიდი გავლენას მოახდეინა ევროპულმა პროფესიულმა მრავალხმიანობამ, ამიტომ აქ დღეს ფაქტიურად აღარ არის შემორჩენილი ევროპული პროფესიული მუსიკალური კულტურის გავლენისაგან თავისუფალი უძველესი ფენები. საბედნიეროდ, ამ რეგიონიდან ისტორიული წყაროები საკმაოდ მდიდარია, და ირკვევა, რომ შუა საუკუნეებში ბრიტანეთის კუნძულების ქვეყნებსა და ინგლისში ფართოდ ყოფილა გავრცელებული ადგილობრივი მრავალხმიანი სიმღერის ტრადიცია.

ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული და მნიშვნელოვანი ინფორმაცია ინგლისური (და ფაქტიურად ჩრდილოეთ-ევროპის) მრავალხმიანობის შესახებ ეკუთვნის ჰერალდ დე ბარის (რომელსაც ხშირად იხსენიებენ როგორც ჰერალდ კამბრენსისს. არაყიშვილი ახსენებს მას როგორც ჰერალდ დე ბარის). მისი ცნობები მოიცავს დაახლოებით 1180 – 1200 წლების ინგლისის ცხოვრების აღწერას. მან დაწვრილებით აღწერა ჩრდილოეთ ინგლისისა და უელსის სასიმღერო ტრადიციები. ის თვლიდა, რომ ბრიტანელებმა ვოკალური მრავალხმიანობა გადმოიღეს დანიელებისა და ნორვეგიელებისგან. გაცილებით უფრო გვიანდელი ისტორიული წყაროებიდან ვიცით, რომ ინგლისში არსებობდა მრავალხმიანი სიმღერის საინტერესო სტილი – “გლიის სიმღერა” (სიტყვასიტყვით – “აღფრთოვანების სიმღერა”). ეს იყო სამი ან მეტხმიანი არაპროფესიული სასიმღერო ტრადიცია ინსტრუმენტული თანხლების გარეშე. 

Read More



ჰერალდ კამბრენსისის თანახმად, შუა საუკუნეების ჩრდილოეთ-ევროპაში, სკანდინავიიდან – ისლანდიამდე გაშლილ ტერიტორიაზე დანია და ნორვეგია წარმოადგენდა მრავალხმიანი ვოკალური ტრადიციის გავრცელების ყველაზე გავლენიან ცენტრებს. სამწუხაროდ, მომდევნო საუკუნეების შესახებ ინფორმაცია თითქმის არ მოგვეპოვება, თუმცა საინტერესო ფაქტია, რომ ნორვეგიულ მუსიკაში დღესაც გვხვდება გადიდებული კვარტები, პარალელური კვინტები და ოქტავები, გაბმული პედალის ჰამოყენების შემთხვევები და ასიმეტირული რიტმები.



შვედების მრავალხმიანობის შესახებ ინფორმაცია დაკავშირებულია სასულიერო მუსიკასთან. 1300-1400 წლების ლიტურგიულ წიგნებში მიმობნეულია მრავალხმიანობასთან დაკავშირებული სხვადახვა ცნობები. შვედების მეფე გუსტავ ვასამ (მართვის პერიოდი 1523 – 1560 წლები) დააწესა კონტროლი ქრისტიანობაზე და შემოიტანა პროტესტანტული რწმენა. ეს ცვლილება აისახა მრავალ ხელნაწერში სადაც ადგილობრივი ტრადიციები განიხილებოდა. 1697 წელს გამოიცა საეკლესიო ჰიმნების პირველი ოფიციალური კოლექცია. შვედი ეთნომუსიკოლოგის, იან ლინგის გამოკვლევის მიხედვით, საგუნდო სიმღერა (როგორც უნისონური, ისე მრავალხმიანი), დღესაც ცოცხლობს შვედი ხალხის ტრადიციაში. სხვათა შორის, შვედი ტყისმჭრელების სიმღერაში ცნობილია იოდლის ტრადიციაც. 1800 წლებიდან ინტენსიურად დაიწყო საგუნდო კოლექტივების ჩამოყალიბება და საგუნდო სიმღერამ ფართო პოპულარობა მოიპოვა.



ისლანდიური მრავალხმიანობის ცოცხალი ტრადიცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შუასაუკუნეების ევროპული მრავალხმიანობის შემსწავლელთათვის, რადგანაც იქ ნათლად ჩანს პირდაპირი კავშირი ადრეული პერიოდის ორგანუმთან (ორგანუმი, ევროპული პროფესიული მრავალხმიანობის პირველი სახეობ, ჩნდება IX-X საუკუნეებში). ისლანდიური ტერმინი ტვისონგური ნიშნავს “ორის სიმღერას”, და ესაა ადგილობრივი სახელი გამოყენებული საერო და საეკლესიო ორხმიანობის ტექნიკისათვის. ხორნბოსტელის განმარტებით ესაა” პარალელური კვინტების ორგამუმი” (ჰორნბოსტელი, 1933) ამ სტილის მეორე უნიკალური თავისებურებაა დიდი დიაპაზონი (ოქტავაზე მეტი), და უნიკალური ბგერათრიგი, რომელშიც თანაც ბგერათრიგის პირველი ბგერაა ქვედა “ფა”, ხოლო ოქტავით ზემოთ კი არის “ფა-დიეზი”. შესაბამისად, თვით კილოში არის ჩადებული გადიდებული ოქტავა. ამ კილოს აშკარად აქვს შინაგანი სიახლოვე ქართულ ხალხურ სიმღერებში (განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში) ხშირად გამოყენებულ ე.წ. “კვინტური დიატონიკის კილოსთან” (ტერმინი ეკუთვნის ვ. გოგოტიშვილს. გოგოტიშვილი, 1983). საქართველოშიც გადიდებული ოქტავა კილოს შინაგანი წყობიდან გამომდინარეობს (სადაც დაცულია წმინდა კვინტების პარალელიზმი). ჯერ კიდევ პ. კარბელაშვილი აღნიშნავდა, რომ ქართული საგალობლების ჩაწერისას მუსიკოსმა ბანში ერთი ბემოლით მეტი უნდა დაწეროს გასაღებში, ვირდე მაღალ ხმებში.

Read More



ლატვიის ტრადიციული მრავალხმიანობა ნაკლებად ცნობილია უნიკალურ ლიტვურ სუტარტინესთან შედარებით. მას არ ახასიათებს ლიტვის მსგავსი სტილური მრავალფეროვნება, სამაგიეროდ, ლატვიაში მრავალხმიანობა ქვეყნის ტერიტორიის უდიდეს ნაწილს მოიცავს. აქ დღესაც კარგად ახსოვთ ძველებური მრავალხმიანი სიმღერები. ლატვიის ტერიტორიაზე დაფიქსირებულია მრავალხმიანობის ძველი საეთო-ევროპული ტიპი: ბურდონული მრავალხმიანობა. სხვადასხვა წერილობით წყაროებში (მე-16-მე-17 საუკუნეები) ლატვიის ტერიტორიაზე ნახსენებია ბურდონული სიმღერების არსებობა. დღეს ბურდონის არაერთი შემთხვევასაც ვხვდებით. მთავარი მელოდია ყოველთვის სრულდება სოლისტის მიერ, გააჩნია მცირე დიაპაზონი – ტერციის დიაპაზონის, ბურდონი იმღერება გუნდურად.

Read More



ბალტიისპირეთის სამ ქვეყანას შორის ლიტვას ისტორიულად წამყვანი ადგილი ეჭირა შუა საუკუნეების აღმოსავლეთ ევროპაში. მუსიკალური თვალსაზრისით ლიტვა განსაკუთრებით ცნობილია როგორც უნიკალური მრავალხმიანი სასიმღერო სტილის – სუტარტინესის სამშობლო. (სუტარტინესი ნიშნავს ერთიანობას, შეთანხმებას). ეს სტილი ლიტვის ჩრდილო-აღმოსავლეთ კუთხეში იყო გავრცელებული. სუტარტინესი ორიგინალური პოლიფონიური – ორ-სამხმიანი მღერაა, სპეციფიკური მძაფრი სეკუნდური შეთანხმებებით. სუტარტინესში მრავალხმიანი ფაქტურა ხშირად წარმოიქმნება ტერციული და კვინტური მელოდიების პოლიტონალური დაშრევების გზით (ანუ მაგალითად, დო-მი-სოლზე აგებული მელოდიასთან ერთად ჟღერს რე-ფადიეზ-ლაზე აგებული მელოდია). ამ დროს სხვადახვა ხმებში სხვადასხვა ტექსტი იმღერება, თუმცა ხშირად ტექსტის მაგივრად გამოითქმის გლოსოლალიები. “სუტარტინესში” მრავალხმიანობის წამყვანი ფორმაა კანონური იმიტაცია, რაც ძალიან იშვიათია ევროპულ მრავალხმიან ტრადიციებში. მიუხედადავ იმისა, რომ “სუტარტინესის” სიმღერაში ხან ორნი მღერიან, ხან სამნი და ხან ოთხნი, ფაქტურა ყოველთვის ორხმიანია.

Read More